Rijk aan geld, arm aan contact?

Heeft Jezus gelachen? Het staat nergens in de Schift en toch hebben vaak mensen daarover vragen gesteld, zoals Umberto Ecco in het boek In naam van de roos. (S. Lamberights, Het Teken, oktober 2011). Jezus was zeker niet de man die met een strak gezicht een blijde boodschap verkondigde.

De priester- leraar uit de zesde Latijnse die uitleg gaf bij het evangelie van de ontmoeting van Jezus met Zacheüs, dacht dat Jezus toch wel moet gelachen hebben, wanneer hij die man in het lover van een boom zag zitten en hem uitnodigde vlug naar beneden te komen. Het is een blij gebeuren, zeker voor Zacheüs, die Jezus in huis mag ontvangen. Maar Lucas vermeldt toch dat er daarover gemord werd omdat volgens hen Zacheüs een zondaar was. Tollenaars stonden slecht aangeschreven en wellicht worden onder allen over dezelfde kam geschoren.

Zacheüs, een zoeker?

Zacheüs is zeker niet de eerste de beste. Hij was immers hoofdambtenaar bij het tolwezen en een rijk man. Rijk was hij, wat op zichzelf nog geen zonde is. Maar wellicht was hij arm aan contacten. Daardoor was het hem wellicht niet gelukt om een betere plaats te vinden wanneer Jezus in Jericho kwam.

Zacheüs, hij was klein van gestalte, maar toch een vluggerd en nog wel lenig om in een boom te klimmen en te wachten tot Jezus voorbijkwam.

De bomen, zij staan zo wel in het paradijsverhaal als in het boek van de Apocalyps. Bomen, zij dragen goede vruchten. Was dit ook zo met die wilde vijgenboom, de sycomore. Jezus houdt van het beeld van de boom die goede vruchten voorbrengt, De Zacheüs-boom is een sterke boom. Volgens bepaalde gidsen in Jericho staat de eeuwenoude boom daar nog bij een kruispunt. In ieder geval het verhaal van Zacheüs blijft aanspreken. Je vindt er belangrijke thema’s in van het Lucasevangelie zoals: “onderweg zijn, rijkdom, het verlangen om te zien, de ommekeer van waarden, de ontmoeting, het heden van het heil, de identiteit en de zending van Jezus.” “Une histoire où s’entrechoquent ou s’articulent mille thèmes lucaniens: la marche, la richesse, le désir de voir, le renversement des valeurs, la rencontre, l’aujourd’hui du salut, l’identité et la mission de Jésus” (F. Bovon, L’évangile selon Luc 15,1-19,27, p. 234). Dit evangelie heeft een plaats in de liturgie van de kerkwijding. In de tempel is Jezus onze gastheer en wij mogen hem binnenlaten in ons hart. Dan gelijken we op Zacheüs die zijn huis opende voor Jezus. God heet ons welkom in zijn huis.

Zien en gezien worden

Zacheüs wou Jezus zien. Waarom? Omdat hij gehoord had dat de mensen over Jezus spraken en velen met Jezus mee optrokken. Als Jood verwachtte hij de komst van de Messias en achtte hij het mogelijk dat Jezus de Messias was. Het doet even denken aan het verhaal van Filippus, een man uit Betsaïda. Deze Hij had Jezus ontmoet, degene over wie Mozes en de profeten geschreven hadden. Philippus gaat dit goede nieuws mededelen aan Nathaniël, die onder een vijgenboom zat (Joh. 1, 45-49).

Zacheüs wou Jezus zien. Misschien verlangde hij ook wel gezien te worden door Jezus. We willen wel zien maar zijn er niet altijd op uit om gezien te worden, hetzij dat we verlegen zijn of de leuze hanteren: Pour vivre heureux, vivons cachés. Loop niet te veel in de kijker; Spionnen willen veel zien en te weten komen, maar vermijden om zelf gezien te worden. Wie iemand bespiedt, stelt zich omzichtig op. Dit is niet zo bij Zacheüs. Hij verlangde Jezus te zien, omdat hij verwachtingen had in Jezus. Allicht was het hem ter ore gekomen dat Jezus een voorliefde had voor tollenaars, dat hij hen niet afschreef zoals velen toen deden (Lc. 5,30;7,34;15,2). Levi (Lc. 5,27-32) en Zacheüs zijn de twee tollenaars die met name in net evangelie vernoemd worden en geroepen worden.

Zacheüs ziet en wordt door Jezus gezien. Het werd een ontmoeting. Een ontmoeting is steeds wederkerig. Door ontmoeting werd en wordt het evangelie verkondigd. Wat het gezien worden door Jezus, dit is mooi vertolkt in een lied van H. Oosterhuis:

De Heer heeft mij gezien en onverwacht
ben ik opnieuw geboren en getogen.
Hij heeft mijn licht ontstoken in de nacht,
gaf mij een levend hart en nieuwe ogen.
Zo komt Hij steeds met stille overmacht
en zo neemt Hij voor lief mijn onvermogen.

Een ommekeer

Voor Zacheüs betekent deze ontmoeting een totale ommekeer. Het zet hem op de weg van de gerechtigheid. Hij zal goed maken wat verkeerd is geweest. Hij zal zijn bezit delen met de armen.

Er zijn commentatoren die de tekst lezen alsof Zacheüs dit reeds deed, en dat hij al de zorg opnam voor de armen. Zegt hij “ik zal voortaan de helft van mijn bezit de armen geven” of zegt hij dat hij de helft van hij bezit al aan de armen heeft gegeven?

Jezus erkent en waardeert wat Zacheüs al gedaan heeft en zeker wat hij nog zal doen. Hij geeft hem daarmee het grote compliment dat hij tot het volk van Abraham behoort. Ongeveer in diezelfde zin had Jezus gesproken tot de kromgebogen vrouw, die hij “als een dochter van Abraham” had genezen (Lc. 13,16). Hij lijkt alweer een beetje op het compliment aan het adres van Nathaniël: “Deze is waarlijk een Israëliet in wie geen bedrog is” (Joh. 1,47).

Confrater Dirk maakt een woordspeling bij het woord ‘zondaar’. Zondaar, zie de zon is daar! De Heer schenkt vergeving en schept toekomst

Lucas besloot deze ontmoeting met een zin, die als een refrein in zijn evangelie voorkomt. “De Mensenzoon is gekomen om te zoeken en te redden wie verloren was.”

Nemen we deel aan deze opdracht? Zoeken we mensen op en wijzen we hen de weg naar Jezus? Aan de zijkant kunnen jongeren en ouderen, mannen en vrouw staan met een verlangen naar zingeving, mensen met zorgen en met vreugde. Zien wij de Zacheüssen, die vanaf de zijkant toekijken? Wat kunnen we samen delen? Bisschop Patrick Hoogmartens is 25 jaar bisschop van Hasselt. Tertio had een gesprek met hem, waarin hij onder meer dit zegt: “De ontdekking dat ook andere mensen de weg nar het geloof hadden gevonden - de Zacheüssen van vandaag’ zoals Tomàs Halik ze noemt-, heeft mij sterk verrijkt. Trouwens, ook bij mensen, die amper met de kerk verbonden zijn vind je de ervaring van gedragen zijn. Daarin ligt de vreugde van het herder zijn: binnen en buiten de christelijke gemeenschap geloofsgenoten ontmoeten en mensen nabij kunnen zijn bij hun vragen” (Tertio nr. 1.183/ 12 okt. 2022).

Staan we zelf aan de rand, benieuwd of iemand ons ziet en bereid om een gesprek aan te gaan? Behoren wij tot de menigte die mort om de keuze van Jezus voor de mensen aan de rand? Gods liefde reikt verder dan onze kring.