Doop in de Jordaan (2009)

Bij een doop op mijn werkplek vroegen de ouders aan mij of ik ermee akkoord ging dat zij IJwater mochten aandragen voor de doop van hun dochter. De verbinding van Amsterdam, de stad ontstaan in en aan de Amstel was voor hen bepalend om de band van het hemelse en het aardse te bevestigen. IJ-water werd op dat moment het wij-water. (Het verbaasde mij hoe helder dat water, geschept vanuit het midden van de Ij was, maar dat terzijde.)

Je zou haast zeggen met de lezing van vanmorgen maken we ook zoiets mee. Jezus volgde het symbool van de joodse ritus
van absolute reinheid voor joden, waarbij de onderdompeling zo te lezen gebeurde dat toen nogal massaal - een zich afkeren van het eigen kwade moest symboliseren, een zich-bekeren, veranderen, omdraaien naar een nieuwe levenswijze. Na het onderdompelen werd de dopeling dan naar boven getrokken, als ware het een baby uit de baarmoeder om in de nieuwe ruimte te worden gesteld, binnengeleid.

Allemaal prachtige beelden, die mij -in ons geval t.a.v. de lezing Marcus- aanspraken, toen Marcus zich er zo'n 60 jaren na dato bewust van werd. De schrijver geeft er zijn waarde aan
en vertolkte de ziener op een zeer romantische wijze. Hij zag de hemel opengaan en een duif aanvliegen. Een stem verkondigde de eenheid tussen het hemelse en het aardse.
Een thema dat door belangrijke schilders dankbaar is gebruikt. -De godsnaam werd daarbij alleen niet vermeld.-

Op het moment dat ik mij bij het schrijven van deze toespraak dit realiseerde, die heel persoonlijk aandoende verbinding van dat hemelse met het aardse, het gebruik van de jordaan om te dopen met dat IJwater van vorig jaar, kon ik mij indenken dat onze kerkvaders ( die de lezingen hebben samengesteld)de profeet Jesaja aan deze doop- perikoop uit Marcus toevoegde als een soort tegenverhaal, mee-verhaal.
Jesaja verkeerde in een na-exilische tijd, een periode dat de joden terugkwamen van de ballingschap en er de bevestiging van hun God in zagen. Een nieuwe tijd breekt weer aan, het oude konden ze eindelijk van zich afleggen, en de ‘wandeling met God' kon worden hernieuwd, voortgezet. Voortgezet met een nieuw elan, met een vernieuwde betrokkenheid.

Dat niet alleen boekenwijsheid Jesaja's deel zou zijn, maar vooral de praktische wettische oefening van geest en lichaam in zo'n hernieuwde joodse situatie , herinnerde mij aan de stroming in de Griekse filosofie.
Filosofie- leerlingen in Athene werden gevraagd een dode vis over de markt te slepen en te doen alsof het een hond was. U begrijpt het al: ze werden voor gek versleten. De idee hierachter was, dat je moest leren inzien, dat ingewortelde sociale conventies, gewoonten die hun waarden in de loop der tijd verloren hadden, die waarden verloren hadden. Je gedwongen werd met andere ogen te kijken. Werd het voor die Griekse leerlingen vertaald in de waardering van de kosmos, het heelal, waarbij voor hen alleen de harmonieuze en de rechtvaardige ordening van de wereld telde, als we het evangelie verhaal ernstig willen nemen, blijken ook de inzettingen zoals Jezus die vertolkte, inzettingen die hij herinterpreteerde vanuit Tora, niet veel anders te zijn, dan die Griekse invalshoek.

Soms moet je wakker geschud worden en is het zaaks je ogen weer open te doen voor de werkelijkheid van alledag. Je ingeslepen gewoonten, wellicht ook gedachten onder de loep te nemen. Voor velen met het nieuw begonnen jaar bijvoorbeeld zich met goede voornemens te overladen. Het roken wordt geminimaliseerd, Langlopende abonnementen worden opgezegd, een gezonder leven wordt in gang gezet.

De overeenkomst van het doop- gebeuren vanmorgen in de Jordaan en het terugkomen vanuit een ballingschap, zoals Jesaja dat ons vanmorgen schetst hebben daarmee veel overeenkomsten. Deze schrijver Jesaja probeert met een prachtige poëtische tekst, dat nieuw begonnen leven weer vorm te geven, te relativeren dat wat in de loop van de tijd als norm was gaan gelden en geen basis meer bleek te zijn voor een bewust nieuw leven.

‘waarom weeg je geld af ( schrijft hij) voor wat geen brood is, en waarom weeg je je vermogen af waarmee je je niet kan verzadigen?

Je zou zo zeggen: In een tijd van kredietcrisis een waar woord. Toch zullen mensen zich achter de oren moeten krabben, dat met het lezen van Jesaja met zijn relativering juist die ‘rechtvaardige ordening van de wereld' hem voor ogen stond. Dan besef je dat Bijbelse verhalen tot hun recht komen als een tegenover ( van je eigen leven), als een verhaal dat je tot nadenken stemt, rust kan geven. Als de bekende Weense psychiater Nietsche zich afkeert van dat bovennatuurlijke, en de ‘onschuld van het worden' als basis neemt ( dus gewoon doen). Dan is dat toch een soort metanoia, omkering, een geloof dat ‘ontdaan is van schuldgevoelens', dat moet worden omgezet in respect en liefde voor het leven.

Jesaja's schrijver heeft die slag van dat Griekse denken meegekregen, en geeft de mensen een wijds uitzicht en probeert hen bewust te maken dat het oude overvleugeld kan worden, gecorrigeerd kan worden, meer begrepen kan worden, ontdaan van schuldgevoelens..... door zelf je verstand te gebruiken, en je in te zetten voor dat heldere denken, dat ons mensen bij geboorte is meegegeven.

Overgezet naar de kerk, dan hoeven theologische visies uit het verleden bijvoorbeeld geen in zichzelf gesloten systemen meer te zijn, geen afgebakende denkconstructies, maar uiteindelijk reflecties die gemaakt zijn op eigentijdse situaties vanuit een eigentijdse specifieke vorm van spiritualiteit!
Hebben leerregels die in de 4e en 5e eeuw door ‘de vaderen' gemaakt, nog dezelfde waarde? Is hun taal nog altijd onze taal? Wij mogen ons gelukkig weten dat eind 18e eeuw die storm van vernieuwd denken is ingezet en zich in de loop van die volgende jaren vertaald heeft naar een wetenschappelijke helderheid. Naar een meer kritisch inzicht, naar kritisch historisch inzicht.

Het is dit jaar 100 jaar geleden dat Charles Darwin tot de conclusie kwam dat dierlijk en organisch leven zich voortplant door natuurlijke selectie, er daardoor een evolutie is van groei en denken. Vele christenen zagen hierin het ondergraven van de Bijbelse mythe uit het scheppingsverhaal.... We mogen dan niet vergeten dat in Darwin zijn tijd er anders naar onze Jesaja tekst werd aangekeken en herkenden zij niet een vragen van Jesaja aan zijn lezer met je voeten op de aarde te blijven staan. Al wat je zegt doe dat met verstand, doe dat met overleg en realiseer je dat schepping geen einde kent.
En dat is wat m.i. Darwin over het hoofd heeft gezien, dat er een kracht in mens, maar ook in plant en dier is dat werkt, evolueert, zoals de slotstrofe van onze voorbede zo helder zegt:
het menselijk denken en bidden te boven gaat.

Jesaja wil zijn lezer ervan overtuigen dat die Adonai, zoals de joden graag het Eeuwige benoemen, een werkelijkheid wordt in het leven van mensen. De mens zich niet losgelaten behoeft te voelen van zijn eigen wezen. Als geschapen, zoals in het Genesis verhaal zo mooi verwoord wordt: naar zijn beeld en gelijkenis. De voortgaande schepping van de wereld die rechtvaardigheid, schoonheid en liefde inhouden.
Dat die schepping met een grote verantwoordelijkheid verbonden is, vraagt bij ons ondermaanse nu eenmaal om een symbool, een symboliek om die gedachte levend te houden als blijvende merkteken in het leven. Die merktekens, die sacramenten zoals de kerk die zijn gaan noemen, willen ons tot nadenken zetten, tot reflexie : om te doen en niet te vergeten!
Het is en blijft onze taak die momenten op te merken. Er bij stil blijven staan, dat hemel en aarde elkaar raken. Ons aanspoort van ons' gezwoeg en najagen van wind', zoals de Prediker het zegt, bewust te worden en ons verstand nooit opzij te zetten.....Jesaja laat ons nadenken. Amen