We hebben net naar een van de bekendste stukken uit het leven van Jezus geluisterd: de zaligsprekingen uit de Bergrede. Toch is de betekenis daarvan niet meteen voor iedereen duidelijk. Zo vinden sommigen de uitspraak "Zalig de treurenden, want zij zullen getroost worden" cynisch. Allemaal goede aanleidingen om eens scherper naar de tekst te kijken.
We beginnen met het woord 'zalig'. Zalig is een wat ouder woord voor gelukkig of het je goed voelen. Het is een diep verlangen in ons. Bij gelukkig hebben we het hier niet over iets dat je overvalt, zoals het winnen van de loterij of het dienen van eigenbelang. We hebben het over een innerlijke toestand van tevredenheid.
Voor wie gelden de zaligsprekingen? Alle acht zaligsprekingen als pakket gelden voor christenen. Als christen ben je zowel vredestichter als barmhartig en zachtmoedig. Onze ervaring en misschien ook wel onze eerlijkheid leert ons dat je als christen niet automatisch heel barmhartig en zachtmoedig bent. Maar we beseffen wel dat het een ideaal is dat Jezus ons voorhoudt. We gaan als het ware een gelovig groeiproces in. Het is een samenwerking tussen onze inspanning en de inspiratie van de heilige Geest. En Jezus geeft aan wat het resultaat van die samenwerking zal zijn. Laten we dat eens per zaligspreking bekijken.
Zalig zijn de armen van geest
Het gaat hier niet om mensen met weinig verstandelijke vermogens of een smalle beurs. Arm komt hier van een Bijbels woord dat de ontvankelijke houding van een bedelaar aangeeft. Jezus verwijst hier naar zijn open houding naar God en het besef dat wij niet alles alleen kunnen. Hij zei: "Niet mijn, maar uw wil geschiedde".En deze open houding is de basis, de sleutel om mee te werken aan de hemel op aarde. Want pas als je iets hoort, iets ziet of beleeft, kun je besluiten of je daar iets mee doet. Want pas als je Gods stem hoort, kun je meebouwen aan zijn droom en dus zijn rijk beërven. En pas als je beseft wat Gods heelmakende plan is voor onszelf, onze medemens en onze aarde, zie je dat er nog veel moet gebeuren. Vandaar:
Zalig die treuren
De eerste zaligspreking kun je vertalen met: probeer te handelen naar Gods plan met onze aarde. Velen zullen dan merken dat dat bij jezelf en / of bij anderen nog niet helemaal lukt. Het nieuws leert ons dagelijks dat er veel fout loopt in de wereld. Jezus prijst diegenen die daar uit bewogenheid om treuren en er iets aan willen doen. Hij houdt hen de troostvolle gedachte voor dat steeds meer mensen van goede wil een betere wereld dichterbij brengen.
Zalig de zachtmoedigen
Zachtmoedig heeft te maken met nederig, bescheiden en mild. Het is een innerlijke houding die het tegenovergestelde is van boosaardig of kwaadaardig. Zachtmoedigen zijn niet zwak of verlegen, ze hebben een milde houding. De Bijbel gebruikt daarvoor vaak het beeld van een lam. Ook Jezus wordt het Lam van God genoemd. Ook zijn milde houding komt naar voren als Hij echt keuzes moet maken. En uit de verhalen weten we dat Jezus krachtig kon zijn als Hij oog in oog kwam te staan met onrecht. Een mooi voorbeeld van deze zachtmoedige en krachtige houding vind ik de dreigende steniging van de overspelige vrouw. Het zachtmoedige zit in het niet veroordelen van de vrouw en de omstanders; het krachtige zit in zijn durf en indringend optreden. Ik beschouw het als een appel aan ons: welke houding neem je aan als je in een bepaalde situatie een keus hebt?
Zalig die hongeren en dorsten naar gerechtigheid
Gerechtigeheid of rechtvaardigheid is leven in overeenstemming met de Tien Geboden. Het gaat er om het nastreven van een morele rechtvaardigheid in je dagelijkse levenswandel. Het gaat dus niet om het volgen van uiterlijke of opgelegde regels. Het gaat om een innerlijke houding vanuit het hart. Het is een levenslang proces, waarin we het doen en laten van Jezus steeds beter gaan begrijpen. Hier komen we op het terrein van de mensenrechten; zowel de individuele als de sociaal-economische. Hier ligt de strijd tegen honger, dorst en ongeletterdheid. En Jezus' belofte is dat zij die terecht mogen hopen op meer rechtvaardigheid, dit zullen krijgen.
Zalig de barmhartigen
We kennen het woord barmhartig van de Barmhartige Samaritaan. Hij had een innerlijke houding die gedreven werd door medeleven en liefdevolle hulp. Voor Jezus is hij het voorbeeld van hoe je met je naaste omgaat, ook al is het je vijand. En Jezus' belofte is: "Wie goed doet, goed ontmoet".
Zalig de reinen van hart
In de Bijbel is het hart het centrum van de persoonlijkheid van een mens. Je zou het zijn ziel kunnen noemen. Een persoon met een rein hart is iemand die een relatie heeft met God en de mensen die vrij is van bedrog en huichelarij. Een transparant iemand. En deze oprechte mensen zullen God zien met hun 'geloofsoog'.
Zalig die vrede brengen
Je kunt alleen iets brengen wat je eerder ontvangen hebt. Jezus spoort ons aan de innerlijke vrede die we hebben niet voor onszelf te houden, maar te delen met anderen. Hier in de kerk doen we dat elke dienst bij de vredeswens. Onze ervaring leert ons dat sommigen ons zo'n pijn hebben gedaan, dat het moeilijk is hen vrede toe te wensen. Dan speelt het proces van vergeving en verzoening. Of om het anders te zeggen: als iemand u onrecht heeft aangedaan en hij of zij oprecht vraagt om verzoening herinner u dan de ontvankelijke houding die Jezus ons voorstelt. Als we dat doen, zullen we volgens Jezus "kinderen van God' worden genoemd.
Zalig die vervolgd worden om gerechtigheid
Als we de zaligsprekingen op een rij zetten, komen woorden als rechtvaardigheid, barmhartigheid, zuiverheid van hart en bedoelingen en een vredestichter naar boven. Een betrouwbaar en eerlijk persoon zult u denken. Als je een rechtvaardige houding aanneemt, is dat niet altijd makkelijk, zeker als dat ingaat tegen andermans belangen. Het streven naar een rechtvaardige wereld is een lange weg. Het leidt tot loutering, een verdieping van je geloof en een wereld die steeds dichter komt bij de droom die God in zijn schepping heeft gelegd.
Tot slot wil ik de zaligsprekingen in een modern jasje samenvatten.
Je mag van geluk spreken als je in die manier van leven je vervulling vindt. Als je beseft welke de wezenlijke waarden zijn die je leven kunnen vullen. Als je tot het inzicht bent gekomen van waar het op aankomt. Je mag van geluk spreken wanneer je je leven daarop afstemt. Als je in die beleving zin weet te vinden. Dan is het rijk Gods een realiteit: hier en nu. Het morgenrood van een nieuwe schepping. Amen.